ΑΡΚΑΔΙ

Βυζαντινό μοναστήρι (22 χλμ ΝΑ από το Ρέθυμνο), από τα σημαντικότερα κέντρα της κρητικής αντίστασης στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Είναι χτισμένο στην άκρη εύφορου υψιπέδου, με ανοιχτό τον ορίζοντα προς τα γύρω υψώματα και τη θάλασσα. Το αρχικό φρουριακό συγκρότημα του μοναστηριού χτίστηκε πριν από το 14ο αιώνα, κατά πάσα πιθανότητα από κάποιο μοναχό Αρκάδιο, από τον οποίο πήρε και τ’ όνομά του. Στο ΒΔ μέρος του περιβόλου υπάρχουν ερείπια της πρώτης μονής. Η εκκλησία -στη μέση του φρουριακού περιβόλου- χτίστηκε το 1587. Πρόκειται για δίκλιτο ναό, ανάμεικτου αρχιτεκτονικού διακόσμου με μεγαλοπρεπή πρόσοψη σε στιλ μπαρόκ (σώζεται μέχρι σήμερα). Στην περίοδο της ακμής του το μοναστήρι διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη στην οποία γινόταν συστηματική αντιγραφή των αρχαίων ελληνικών χειρογράφων. Το μοναστήρι και κατά μέγα μέρος η βιβλιοθήκη, καταστράφηκαν το 1645 από τους Τούρκους. Ξαναχτίστηκε στη συνέχεια -οι Τούρκοι του παραχώρησαν ορισμένα προνόμια- και παρά τη βαριά φορολογία, κατόρθωσε να ευημερήσει. Το 1700 -σύμφωνα με την αναφορά του φυσιοδίφη περιηγητή Πιτόν ντε Τούρνιφορ- η μονή είχε 300 μοναχούς. Είχε δε 200 πιθάρια γεμάτα κρασί. Με την πάροδο του χρόνου και όσο φούντωνε η αντίσταση κατά των Τούρκων, το μοναστήρι έγινε καταφύγιο των επαναστατών, αντιστασιακό κέντρο, αποθήκη τροφίμων και πολεμοφοδίων και φυσικά στόχος των Τούρκων. Η θέση του εξάλλου ήταν στρατηγική. Έτσι στην επανάσταση του 1866 διαμείφθηκαν εδώ σφοδρές μάχες ανάμεσα στους αγωνιστές (επαναστάτες πολεμιστές, χωρικούς, καλόγερους και γυναικόπαιδα), που είχαν κλειστεί στη μονή, και τον τούρκικο στρατό του Μουσταφά πασά από 15.000 άντρες. Παρά τις ηρωικές προσπάθειες των αγωνιστών, το μοναστήρι κυριεύτηκε ύστερα από πολιορκία δυο ημερών.

Γνωρίζοντας το τι θα ακολουθούσε οι πολιορκημένοι δεν άργησαν να αποφασίσουν. Θάφτηκαν κάτω από τα ερείπια-μαζί με πολλούς πολιορκητές- όταν με εισήγηση του ηγούμενου Γαβριήλ ανατινάχθηκε η πυριτιδαποθήκη της μονής. Το Αρκάδι υψώθηκε έκτοτε σε σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία. Τα περισσότερη κτίρια του μοναστηριού χρονολογούνται από το 18ο αιώνα. Πολλά -όπως η πυριτιδαποθήκη- αναστηλώθηκαν μετά το 1866.