ΠΟΛΥΡΡΗΝΙΑ

Η αρχαία πόλη Πολυρρήνια βρισκόταν στη θέση του σημερινού χωριού Πολυρρήνια Κισάμου, 6 χιλιόμετρα νοτίως από το Καστέλι Κισάμου, όπου βρισκόταν το λιμάνι της. Λέγεται έτσι επειδή είχε πολλά ρήνεα, δηλαδή πρόβατα. Η πόλη αυτή της Δυτικής Κρήτης ιδρύθηκε κατά την παράδοση από Αχαιούς και Λάκωνες αποίκους στα τέλη της 2ης χιλιετίας ή κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Αγαμέμνονας επιστρέφοντας από την Τροία πέρασε από την Πολυρρήνια για να προσφέρει θυσία, αλλά πριν τελειώσει πληροφορήθηκε, ότι οι αιχμάλωτοι του έκαψαν τα πλοία και αναγκάστηκε να φύγει αφήνοντας μισοτελειωμένη τη θυσία. Από τότε, όταν γίνεται ταραχώδης θυσία, λέγεται κρητική θυσία. Πάντως τα παλαιότερα ίχνη κατοίκησης στην περιοχή της χρονολογούνται στον 11ο π.Χ. αιώνα.

Διαπιστώνουμε από στοιχεία πως οι κάτοικοί της περιοχής ζούσαν σε μικρούς οικισμούς. Η πόλη άκμασε ιδιαίτερα κατά τα κλασικά και κυρίως στα ρωμαϊκά χρόνια, ως ισχυρό πολιτικό κέντρο και είχε δυο θαυμάσια λιμάνια, την Κίσσαμο και τη Φαλάσαρνα. Πριν το 220 π.Χ. όταν η Κνωσός και η Γόρτυνα είχαν συμμαχήσει και είχαν υποτάξει όλη σχεδόν τη Κρήτη, η Πολυρρήνια αποσπάστηκε από τη συμμαχία τους και συμμάχησε με τη Λύττο και με το βασιλιά της Λακεδαίμονος Φίλιππο Ε΄, ο οποίος τους έστειλε στρατιωτική βοήθεια, για να πολιορκήσουν την Κυδωνία, την Άπτερα και την Ελεύθερνα, για να τις αναγκάσουν ν’ αφήσουν τη συμμαχία τους με την Κνωσό. Κατά το Χρεμωνίδειο πόλεμο πήρε το μέρος της Σπάρτης και κατά τους αγώνες μεταξύ Λύκτου και Κνωσού υποστήριξε σταθερά τη Λύκτο. Η Πολυρρήνια εξάλλου συμμετείχε στη συμμαχία των Κρητικών πόλεων με τον Ευμένη Β΄ της Περγάμου το 170 π.Χ. Επίσης είχε υπογράψει τη συνθήκη συμμαχίας με την Τέω της Ιωνίας το 193 π.Χ. Μετά τον 3ο αιώνα δεν υπάρχουν πληροφορίες γι’ αυτήν. Τη βρίσκουμε όμως και πάλι κατά τον 10ο αιώνα ως σημαντική βυζαντινή πολιτεία. Από το 201 π.Χ. άρχισε να υποστηρίζει τη Ρώμη από αντίδραση προς τη γειτονική Κυδωνία και μάλιστα έφτιαξε άγαλμα του κατακτητή της Κρήτης Κόιντου Καικίλιου Μέτελλου, του οποίου σώζεται η βάση και η επιγραφή, που τον αποκαλεί σωτήρα και ευεργέτη της πόλης. Για αυτόν τον λόγο γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση μέχρι και τον 2ο αιώνα μ.Χ., έκοψε και νομίσματα με το έμβλημά της το βουκράνιο.
Η Πολυρρήνια είχε εκδώσει πολλά νομίσματα ως ανεξάρτητη και ελεύθερη πόλη κατά την εποχή της ακμής της. Τα περισσότερα έφεραν την κεφαλή του Δία στεφανωμένη και πίσω κεφαλή ταύρου και τη λέξη Πολυρρήνιον ή κεφαλή της Ήρας με στέφανο. Άλλα έχουν την κεφαλή της Αρτέμιδος ή της Αθηνάς και το Βάκχο με κέρατα, του 5ο αιώνα. Νεότερα παριστάνουν κεφαλή ανδρός με φαρέτρα και γυναίκα καθισμένη σε θρόνο. Νομίσματα της Ρωμαϊκής εποχής έχουν την κεφαλή του Αυγούστου στεφανωμένη με ακτινωτό στέφανο. Μερικά από αυτά είναι στο Μουσείο Χανίων και σήμερα στο Μουσείο Κισάμου.

Τα ερείπια της Πολυρρήνιας βρέθηκαν στο σημερινό χωριό Πολυρρήνια. Στην κορυφή του υψώματος ήταν η ακρόπολη της που είχε σχήμα Τ, από όπου η θέα ήταν απέραντη, από το Κρητικό έως το Λιβυκό πέλαγος όπου εκτείνονταν οι κτήσεις της. Από τις ελληνιστικές οχυρώσεις της, ελάχιστα ίχνη είναι ορατά, γιατί τα τείχη της ανακατασκευάστηκαν από τους Βυζαντινούς. Σώζονται δύο υδραγωγεία, σκαμμένα στο βράχο και κοντά σε αυτά σπήλαιο, αφιερωμένο στις Νύμφες, το οποίο σήμερα ονομάζεται περιστερόσπηλιος. Μέσα από μια τρύπα του σπηλαίου αυτού, βγαίνει ζεστός αέρας, «η ζέστα», όπως την αποκαλούν οι σημερινοί Πολυρρήνιοι. Στο βράχο είναι λαξευμένοι πολλοί τάφοι. Έχουν βρεθεί επίσης θεμέλια σπιτιών και άλλων οικοδομημάτων, που χαρακτηρίστηκαν ως ναοί, τάφοι, καθώς και πολυάριθμες επιγραφές.
Οι πληροφορίες που έχουμε από τις επιγραφές φθάνουν έως τον 4ο αιώνα π.Χ. Συνθήκη με τη Φαλάσαρνα και τη Λακεδαίμονα του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα βρέθηκε στο ναό της Δίκτυννης. Μια άλλη επιγραφή εντοιχισμένη στο ναό των Αγίων Πατέρων, που κτίστηκε με υλικά αρχαίων ελληνικών ναών, κάνει λόγο για αφιέρωση του αγάλματος του βασιλιά της Λακεδαίμονος Άρεως στο ιερό το 272 π.Χ. Στην ίδια εκκλησία μια άλλη εντοιχισμένη επιγραφή του 189 π.Χ. λέει ότι οι Πολυρρήνιοι τίμησαν τον Γναίον Κορνήλιο Σκιπίωνα. Άλλη του 62 π.Χ. αναφέρει την αφιέρωση στον Κόϊντο Καικίλιο Μέτελλο.

Στην κορυφή του υψώματος, στην σημερινή Χαλκοκκλησιά ήταν ο ναός της θεάς Δικτύννης Αρτέμιδος, της κρητικής θεότητας Βριτομάρτιδος. Οι Πολυρρήνιοι λάτρευαν τη Δίκτυννα, τον Κρητογενή Δία και την Αθηνά με περικεφαλαία και δόρυ, πράγμα που μαρτυρεί τον πολεμικό τους χαρακτήρα, που χάρη σ’ αυτόν η Πολυρρήνια έγινε η σπουδαιότερη πόλη της δυτικής Κρήτης μετά την Κυδωνία.