ΛΥΡΑ

«Κι ως του Δημόδοκου έφεραν τη βοερή τη λύρα ,
Μέσα στη μέση πάει αυτός και γύρω του οι λεβέντες
Στέκουν, της νιότης πρωτανθοί και του χορού τεχνίτες».
Οδύσσεια ΄Θ 261

Την πλατιά χρήση της λύρας στους ηρωικούς χρόνους σαν οργάνου ευθυμίας, λαϊκού πανηγυρισμού και χορευτικού συναγερμού, μας υπογραμμίζουν οι παραπάνω στίχοι του Ομήρου. Μα ο ρόλος της λύρας στη μουσικολογία των λαών μαρτυρείται μακρινότερος ακόμη, απ' τις τοιχογραφίες των Μινωικών ανακτόρων. Και η παρουσία της προχωρεί ακόμη βαθύτερα, ξεπερνά κι αυτά τα όρια της προϊστορίας και βυθίζεται στην περιοχή της μυθολογίας και της θεογονίας.
Σύμβολο του Απόλλωνα η λύρα, δεν υπήρξε ωστόσο εφεύρεση δική του. Καθώς μας παραδίδει πάλι ο Όμηρος, τη λύρα πρώτος την κατασκεύασε ο Ερμής , όταν ακόμη μωρό στην κούνια. Σ' αυτή τη βρεφική του ηλικία ο Ερμής έκλεψε από την Πιερία 50 βόδια του αδερφού του Απόλλωνα και τα έκρυψε μακριά στην Πύλο μέσα σε σπήλιο. Έπειτα πήγε στην Κυλλήνη. Εκεί βρήκε μια χελώνα να βόσκει , τη σκότωσε και από το όστρακο της κατασκεύασε τη λύρα. Για λαιμό της λύρας έβαλε κέρατα αντιλόπης. Με βοδινά δε έντερα έκαμε τις χορδές .
Όταν ο Απόλλωνας ύστερα από πολλούς κόπους ανακάλυψε τα βόδια, έμενε να τιμωρήσει τον Ερμή. Η μελωδία όμως της λύρας εξευμένισε τον Απόλλωνα ο οποίος χάρισε στον Ερμή τα βόδια και επιπλέον τον δίδαξε τη μαντική τέχνη της λύρας. Θεϊκή λοιπόν η προέλευση της λύρας . Γι' αυτό και η τόση σημασία της κι η πλατιά διάδοση σ' όλους τους αρχαίους λαούς.

Ο Όμηρος δίδει κι άλλα ονόματα στη λύρα. Την ονομάζει φόρμιγκα και κίθαριν. Ευνόητο ότι η λύρα δεν είχε το σχήμα που έχει σήμερα . Μαρτυρούνται ποικιλότητα σχήματα και με χορδές που έφταναν καμιά φορά τις 20, η δε απόδοση της μελωδίας γινότανε με πλήκτρο.
Η Λύρα της κλασικής εποχής είχε κατά βάση 7 χορδές, με κάποια εξέλιξη δεν έφτασε στις 8 και 9 χορδές.
Ο Τύπος της γνωστής μας σήμερα κρητικής λύρας πιθανολογείται πως έχει προέλευση μεσαιωνική. Όμοιό της έγχορδο μουσικό όργανο είναι το ρεμπέκ των ευρωπαϊκών λαών στους μέσους χρόνους.
Χαρακτηριστικό της κρητικής λύρας είναι οι τρεις χορδές . Υπήρξαν και περιπτώσεις μιας τέταρτης βοηθητικής χορδής, η οποία όμως νωρίς εγκαταλείφθηκε. Άλλο χαρακτηριστικό ήταν τα μικρά κουδουνάκια στο δοξάρι, τα λεγόμενα γερακοκούδουνα, τα οποία με την κίνηση του δοξαριού έκαναν γλυκιά απήχηση στη μελωδία των χορδών.